Leestijd: 4 minuten
Placebo’s
Een placebo is een middel zonder enige medicinale werkzaamheid dat vaak wordt ingezet als controlebehandeling bij geneesmiddelenonderzoek. Oorspronkelijk stamt de term uit het Latijn en betekent het: ik zal behagen. Met het placebo-effect wordt doorgaans de situatie bedoeld waarin patiënten – zonder dat ze dit weten – in het kader van een wetenschappelijk onderzoek een niet werkzame pil innemen, een nepbehandeling ondergaan of een schijnoperatie krijgen en toch klachtenvermindering ervaren of zelfs klachtenvrij worden. Het bijzondere van het placebo-effect is dat patiënten zich na zo’n neppil of fake behandeling niet alleen beter voelen, maar ook meetbare biologische verbeteringen ervaren.
Natuurlijke apotheek
Placebo’s tegen depressie blijken namelijk dezelfde hersengebieden te stimuleren als echte antidepressiva. Ook placebo’s tegen pijn beïnvloeden dezelfde opiaat- en dopaminereceptoren die een rol spelen bij de pijnwaarneming als echte pijnstillers. Aangetoond is dat zelfs opbeurende en geruststellende praatjes van een arts dezelfde hersengebieden activeren als echte pijnstillers; in alle gevallen wordt namelijk de neurotransmitter dopamine aangemaakt.
Het placebo-effect toont dus aan dat je lichaam beschikt over een natuurlijke apotheek die onder de juiste omstandigheden zelf stoffen kan produceren die je beter maken of je pijn verminderen.
Hoge effectiviteit
Afhankelijk van de aandoening kunnen placebo’s een effectiviteit van 20 tot 60% hebben, met soms uitschieters tot wel 80% en zelfs 91%. Sterke placebo-effecten zijn vooral aangetoond bij vermoeidheid, astma, depressie, pijn, benauwdheid, angst, misselijkheid, Parkinson en jeukklachten. Maar het treedt ook op bij hartklachten, rusteloze benen, ADHD, maagzweren, reumatoïde artritis, prikkelbare darm syndroom, migraine, slapeloosheid, urologische aandoeningen, opvliegers en zelfs bij het consumeren van voedsel en drank.
Hoe werkt het?
Het placebo-effect werkt via specifieke verwachtings- en conditioneringsmechanismes. Zowel positieve verbale suggesties als gunstige eerdere ervaringen dragen bij aan het ontstaan van verwachtingen die vervolgens het placebo-effect kunnen veroorzaken.
Positieve suggesties
Door voorafgaand aan het uitdelen van een neppil of het laten verrichten van een handeling de patiënt moed in te spreken en positieve mededelingen te doen, worden bepaalde suggesties gewekt waardoor vervolgens het placebo-effect kan optreden. Specifieke verbale suggesties blijken te kunnen leiden tot een vermindering van pijn, vermoeidheid, misselijkheid, jeuk en kortademigheid en een verminderde overgevoeligheid van de luchtwegen.
Conditionering
Als het gaat om het placebo-effect is conditionering een manier waarop het lichaam leert dat een nepmedicijn of nepbehandeling een positief effect sorteert. Daarbij train je als het ware je lichaam om dit gunstige gevolg te koppelen aan specifieke elementen, bijvoorbeeld aan de kleur of vorm van een tablet.
In onderzoeken vindt placeboconditionering geregeld plaats door onwetende proefpersonen een placebo toe te dienen terwijl men tegelijkertijd de intensiteit van een bepaalde (pijn)prikkel verlaagt. Zo leren de deelnemers de placebo in verband te brengen met een positief effect, namelijk minder pijn. Maar er zijn ook onderzoeken waarbij deelnemers eerst een tijdje een echt medicijn (bijvoorbeeld een pijnstiller) slikken in combinatie met een bepaalde nepbehandeling of een specifiek (niet werkzaam) drankje. Na een tijdje wordt het echte medicijn dan stiekem vervangen door een placebo, terwijl de deelnemers wel nog dezelfde nepbehandeling of hetzelfde drankje krijgen. Na verloop van tijd zorgt deze conditionering voor een positieve verwachting die vervolgens leidt tot het eerder ervaren effect (pijnstilling), óók als er geen werkzaam medicijn meer wordt toegediend. Uit onderzoek weten we bovendien dat je lichaam door conditionering zelf ontstekingsremmers kan aanmaken of stoffen kan produceren die allergische reacties tegengaan.
Positieve verwachtingen
Positieve verwachtingen worden bij de patiënt gewekt als de pil wordt toegediend door een gezagsfiguur, te weten de arts, in wie hij een groot vertrouwen heeft en die het te verwachten positieve resultaat overtuigend uitdraagt. Als de dokter dan ook nog aandacht, inlevingsvermogen en warmte toont, ontstaat er bij de patiënt een positief verwachtingspatroon dat zorgt voor een steeds grotere identificatie met hetgeen hij verwacht.Deze verwachtingen worden vervolgens neuraal, hormonaal en immunologisch vertaald naar echte gezondheid bevorderende effecten. Dit komt omdat positieve verwachtingen je brein aanzetten tot het activeren van allerlei lichamelijke processen zoals de productie van lichaamseigen pijnstillende stoffen, de aanmaak van hormonen die je humeur verbeteren of een versterking van je afweersysteem. Hoe langer en vaker je het gevoel koestert dat iets zal werken, hoe dieper je geloof wordt en hoe groter het placebo-effect zal zijn.
In die zin wordt het placebo-effect eigenlijk getriggerd door rituelen, symbolische betekenissen die iemand toekent aan een gebeurtenis of aan woorden of gedrag van artsen. Sommigen menen zelfs dat de arts-patiënt relatie voor het optreden van het placebo-effect belangrijker is dan welke medicatie of procedure dan ook.
Nocebo’s
Nocebo is het tegenovergestelde van placebo. De term komt eveneens uit het Latijn en betekent ‘Ik zal beschadigen’. Een nocebo is een onschuldige stof of behandeling die echter beschadigende, onwenselijke of nadelige effecten heeft op de gezondheid. Daar waar je een placebo kunt vergelijken met de goedaardige dr. Jekyll is een nocebo daarentegen zijn kwaadaardige tegenhanger mr. Hyde. Binnen geestkracht zijn deze twee elkaars volmaakte tegenpolen.
Het nocebo-effect is het negatieve gezondheidseffect dat onder meer optreedt als een gezaghebbende arts, in wie de patiënt veel vertrouwen heeft, op overtuigende wijze een slechte diagnose overbrengt of aan de patiënt zijn twijfels toont over de werking van een medicijn of behandeling. Daardoor krijgt de patiënt de negatieve verwachting dat zijn medicatie of behandeling niet succesvol zal zijn en/of dat hij niet zal kunnen herstellen of genezen. Men spreekt ook over een nocebo-effect als een patiënt na inname van een medicijn bijwerkingen ervaart die niets te maken hebben met de werkzame stoffen in het medicijn. Ook hier spelen de negatieve verwachtingen van de patiënt een cruciale rol.
Studies laten bovendien telkens zien dat de enkele aankondiging van een pijnlijke behandeling dankzij de gewekte negatieve verwachtingen leidt tot een verhoogde pijnintensiteit.
Bijwerkingen
Het nocebo-effect wordt dus veroorzaakt door negatieve verwachtingen maar ook door eerdere negatieve leerervaringen (conditionering) en misinterpretatie van symptomen.
Negatieve overtuigingen over behandeling en medicatie zoals angst voor bijwerkingen zorgen ervoor dat deze minder effectief zijn en juist leiden tot het ervaren van de gevreesde gevolgen. Als jij hier gevoelig voor bent, is het dus geen goed idee om vooraf de hele bijsluiter van een medicijn te lezen.
In het uiterste geval kunnen negatieve overtuigingen over de kans op genezing zelfs zulke sterke negatieve verwachtingen oproepen dat deze tot een versneld overlijden leiden.
Selffulfilling prophecy
Samengevat is de rode draad uit wetenschappelijk onderzoek naar het placebo-effect en nocebo-effect dat je datgene zult ervaren wat je verwacht. En dat kan positief of negatief uitpakken voor je gezondheid.
Word je dus bewust van welke overtuigingen jij ten diepste koestert over jouw gezondheid (health beliefs). Want zowel het placebo-effect als het nocebo-effect werkt als een biologische selffulfilling prophecy.
Wil jij leren hoe je door middel van hersentraining positieve gezondheidsovertuigingen en positieve overtuigingen over het verloop van jouw operatie, chemotherapie en bestraling kunt ‘downloaden’ in jouw ‘systeem’, boek dan een Mind Boost Sessie of coachingstraject Optimaal Integraal.
Lees Interacties