Esther Schoffelen werkt al sinds 1995 als verloskundige in Maastricht. Pascale Bruinen ging met Esther in gesprek over de gevaren van stress tijdens de zwangerschap, de gezondheidsvoordelen van borstvoeding voor kind én moeder en de rol van positieve gezondheid binnen haar praktijk.
‘Realiseer je hoe kort en kostbaar de periode van je zwangerschap is!’
Bij een verloskundige stellen de meeste mensen zich iemand voor die vrouwen helpt te bevallen. Wat behelst jouw werk op dagelijkse basis nog meer?
Als verloskundige zorg je ervoor dat de zwangerschap en bevalling van eenlingen in hoofdligging zo probleemloos mogelijk verlopen. Dan gaat het over de laag risico zwangerschappen (low risk). Als het kindje in stuit of dwars ligt, als je in verwachting bent van een tweeling of als er anderszins een medische indicatie bestaat zoals bij epilepsie of de ziekte van Crohn, kom je bij de gynaecoloog terecht. Samengevat verzorg ik dus de zwangerschapscontroles van de gezonde zwangere, begeleid ik haar bevalling en doe ik de kraambedcontroles.
In mijn boek ‘Zelfherstel van binnenuit’ zijn ook diverse passages aan zwangeren gewijd. Zo is volgens wetenschappelijk onderzoek optimisme een belangrijke beschermingsfactor voor complicaties bij en na zwangerschap en bevalling, zoals een postnatale depressie. Dat komt omdat optimistische vrouwen beter reageren op de stress die de bevalling en het krijgen van een kind met zich meebrengt dan zwangeren die pessimistischer zijn gestemd. Heb je daar in jouw praktijk ook zelf voorbeelden van gezien?
Ik heb vaak vrouwen tegenover me die heel sterk uitstralen ‘Dit komt goed!’. Uit ervaring weet ik dat deze mate van positiviteit en zelfvertrouwen inderdaad gunstig zijn voor een normaal verlopende zwangerschap en bevalling. Al is dit natuurlijk geen garantie dat je geen zwangerschapscomplicaties kunt krijgen. Zo kun je bijvoorbeeld genetisch belast zijn.
Hoe belangrijk is de rol van stress bij zwangerschap en bevalling?
Heel erg belangrijk! Onderzoeken laten zien dat langdurige stress negatieve zwangerschapsuitkomsten veroorzaakt. Zo wordt bijvoorbeeld de grootte van het kindje beïnvloed door (werk)stress, bijvoorbeeld door het maken van lange dagen. In zo’n geval kan het inbouwen van rust ervoor zorgen dat het kindje beter gaat groeien. Het probleem is echter dat vrouwen vaak zo gewend zijn aan het maken van veel uren en het onder druk moeten presteren, dat ze het zelf niet meer als stress ervaren. Ik maak het geregeld mee dat zwangeren die fulltime werken met daarnaast een volle sociale agenda het zó druk hebben, dat ze nog geen tijd vinden om een zwangerschapscontrole in te plannen. Tijdens zo’n consult mag ik ook geen minuut uitlopen want dan hebben ze de volgende afspraak al opstaan. Ik vraag me dan wel eens af hoe ze dat kindje straks moeten gaan ‘inplannen’. Want voor de baby moet op een gegeven moment hoe dan ook ruimte worden gemaakt. Ook emotionele stress zoals relatieproblemen, het overlijden van een dierbare of een rol als mantelzorger kunnen de zwangerschap negatief beïnvloeden. Zwangeren weten dat zelf ook wel maar juist daardoor worden ze dan vaak bang en gestrest omdat ze bezorgd zijn over de gezondheid van de baby. Stress van de moeder heeft ook invloed op het gedrag van de baby in de baarmoeder. Zo is het mijn ervaring dat zwangere vrouwen die een begrafenis bijwonen hun baby al die tijd niet voelen. Ik bereid hen daar ook op voor. Het kindje is dan doodstil. Ik vermoed dat de baby feilloos aanvoelt dat de moeder op dat moment even geen tijd en ruimte heeft voor interactie.
Op welke manier gaan ‘jouw’ zwangeren om met stress?
Laat ik vooropstellen dat alle zwangeren op hun eigen manier hun best proberen te doen om er zo goed mogelijk mee om te gaan. Maar sommige zwangeren gaan in reactie op stress roken omdat ze daar volgens eigen zeggen rustig van worden. Of ze roken ’s avonds voor het naar bed gaan een joint omdat ze ‘anders niet kunnen slapen’. Deze vrouwen maak ik dan attent op de anti-rook programma’s maar ook op meditatie- en mindfulnesscursussen die ze kunnen volgen. Maar in feite zou je idealiter tegelijkertijd ook de bron van stress moeten kunnen aanpakken. Dat ligt echter vaak ingewikkeld en soms ook buiten je directe invloedssfeer.
Welk effect zie jij als het gaat om het verband tussen stress en borstvoeding?
Het is overduidelijk dat stress grote invloed heeft op borstvoeding. De adrenaline die vrijkomt bij stress remt namelijk de prolactine, het hormoon waardoor de melk gaat vloeien. Hoe relaxter je bent, hoe beter de borstvoeding dus loopt. Al zijn ook andere factoren daarop van invloed, zoals een goed ‘happend’ kindje en de anatomie van de borsten. In de coronatijd viel ons opeens op dat alle bevallen vrouwen succesvol waren in het geven van borstvoeding. Dat kwam omdat ze toen vrijwel geen bezoek kregen, op een paar intimi na. Normaliter was het een komen en gaan van bezoekers waarbij de borstvoeding als het ware ‘even’ tussendoor moest plaatsvinden, hetgeen als stressvol werd ervaren. Het kraambed in coronatijd was voor veel zwangeren daarentegen een verademing. Ze voelden zich helemaal zen want ze konden zich volledig richten op het voeden van de baby met voldoende rust en zonder hinderlijke onderbrekingen. Deze ontspanning bleek dus supergoed te zijn voor de borstvoeding. Al waren er natuurlijk ook wel zwangeren die een beetje verdrietig waren dat ze hun baby niet konden laten zien aan anderen, maar dat was vooral in de begintijd van corona.
Is er eveneens een relatie tussen de mindset van de nieuwbakken moeder en borstvoeding?
Jazeker! Uit ervaring weet ik dat mindset heel belangrijk is voor het wel of niet slagen van borstvoeding. Tegen vrouwen die weifelend zeggen ‘Ik wil het proberen’ zeg ik dan ook dat ze dit beter kunnen ombuigen in ‘Ik ga dit doen!’, al respecteer ik natuurlijk ook als een vrouw het echt niet wil. Ook het oordeel van de partner, moeder en anderen beïnvloedt de nieuwe moeder in deze. Inmiddels weten we dat borstvoeding vanwege verschillende redenen heel belangrijk is.
Welke redenen zijn dat?
Borstvoeding is heel belangrijk voor het kind omdat hierin ook natuurlijke afweerstoffen zitten die de baby beschermen. Daarnaast traint borstvoeding de mondmotoriek van de baby. Maar borstvoeding wordt ook in verband gebracht met het voorkomen van obesitas op latere leeftijd. Kinderen die borstvoeding krijgen, leren zichzelf namelijk te begrenzen. Een kind dat genoeg heeft, beslist dan zelf dat hij stopt met drinken. Dat ligt bij een flesje anders omdat bij flesvoeding degene die de fles geeft in principe bepaalt hoeveel de baby drinkt. Als de baby eerder stopt met drinken kan dat leiden tot het blijven aanbieden van de rest van de flesvoeding waardoor de baby wordt ‘volgepropt’. Overigens kunnen borstvoedingsbaby’s in het begin zeker wel flink zijn, maar dat betreft vet dat niet in het lichaam wordt opgeslagen. Zodra die kindjes gaan bewegen door bijvoorbeeld te gaan kruipen, slinkt dat en blijft daar niets van over.
Maar borstvoeding heeft ook een belangrijke positieve impact op de gezondheid van de moeder. Zo hebben vrouwen die borstvoeding hebben gegeven een lagere kans op het ontstaan van sommige vormen van borstkanker. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je deze ziekte dan niet meer kunt krijgen, maar er gaat wel een dempend effect vanuit dat groter wordt naar gelang je langer borstvoeding hebt gegeven.
Veel nieuwe moeders zijn, zeker bij een eerste kind, bang dat de baby bij borstvoeding niet genoeg binnenkrijgt. Ze weten immers niet precies hoeveel de baby heeft gedronken. Wat zou jij tegen deze vrouwen willen zeggen?
Vaak zijn het vrouwen die heel erg houden van controle, ritme en regelmaat die hier bang voor zijn. Dat is jammer want een pasgeboren baby heeft juist geen ritme en regelmaat. Ook met flesvoeding is dat trouwens moeilijk. Zolang de baby goed groeit en natte luiers heeft, is er geen reden tot bezorgdheid. Het is mijn ervaring dat iedereen het altijd zo goed mogelijk wil doen voor de baby. Ze kopen de allerbeste Maxi Cosi, soms komt er zelfs een nieuwe auto. Als je mij dan vraagt wat medisch gezien de beste voeding voor je baby is, krijg je van mij ook een eerlijk antwoord.
Welke tips zou jij als verloskundige geven aan vrouwen die zwanger willen worden?
Om naar het preconceptie-spreekuur te komen. Dat is juist bedoeld voor vrouwen met een kinderwens en wordt ook vergoed. Hierbij komt ter sprake hoe je zo gezond mogelijk aan een zwangerschap kunt beginnen. Daarbij staat stoppen met roken met stip op 1. Want of het nu gaat over een loslatende placenta, groeivertraging bij de baby of zelfs kindersterfte, in al deze gevallen blijkt roken een factor van grote betekenis te zijn. De placenta oftewel de moederkoek is een vaatbed, een kluwen van bloedvaten, dus dan is het niet vreemd dat roken daarop een zeer negatieve invloed kan hebben. Als de baby er eenmaal is, blijkt roken in aanwezigheid van het kind te zorgen voor een grotere kans op wiegendood. Welke leefstijl de aanstaande moeder heeft, is dus cruciaal. Maar ook de leefstijl van de aanstaande vader is heel belangrijk. Zo weten we dat alcoholgebruik bij de man de zwemkwaliteit van het sperma nadelig beïnvloedt.
Jij bent ook een fervent voorstander van positieve gezondheid. Leg eens uit.
Als verloskundige gebruik ik het ‘spinnenweb’ van positieve gezondheid sinds een jaar of twee standaard in de spreekkamer. In dat spinnenweb staan zes gebieden: lichamelijke functies, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren. Met 16 weken doen we een controle en dan vraag ik aan de zwangere of ze dat voor zichzelf thuis wil gaan invullen. Dat kan ook digitaal met een QR-code. Daarbij kan het nuttig zijn als de partner het ook invult. Het spinnenweb is zo gemaakt dat er na invulling een ‘gezondheidsoppervlak’ verschijnt. Op de gebieden die verbeterd kunnen worden zie je dan een soort ‘deuk’. Dat biedt dus meteen bepaalde inzichten waar je desgewenst mee verder kunt. Zo zou je bijvoorbeeld kunnen ontdekken dat je gezonder zou kunnen gaan eten door vaker zelf te koken en minder te laten bezorgen. De veranderwens moet wel vanuit de zwangere zelf komen, anders werkt het niet. Het spinnenweb is daarvoor een ideale tool. Desgevraagd kan ik de zwangere ook doorverwijzen naar andere deskundigen zoals een diëtiste.
Wat is jouw definitie van zelfherstel?
Voor mij betekent dit de mogelijkheid dat ik een klacht of een probleem zelf kan oplossen, dus zonder medicatie of medische behandeling, met dat wat ik van nature in me heb. Daar hoort ook bij dat ik mezelf bewust bescherm tegen het ‘consumeren’ van te veel negativiteit. Dat wil ik niet toelaten want dat voelt voor mij niet goed. Dus ik let echt op mijn mindset. Maar uiteraard probeer ik ook bewust te leven, tijd voor ontspanning en bewegen te maken en liefdevolle personen om me heen te verzamelen. Dankbaar zijn en stilstaan bij gewone dingen helpt heel goed om af te schakelen van alle hectiek.
Tot slot: als je één advies aan zwangeren zou moeten geven op basis van jouw kennis en ervaring, wat zou dat dan zijn?
Om je te realiseren hoe kostbaar deze relatief korte en intense periode in je leven is! Voor sommigen is deze periode zelfs de enige keer dat ze zwanger zullen zijn. Die komt daarna nooit meer terug. Veel zwangeren worden geleefd, bijvoorbeeld door hun drukke baan. Dan ontgaat je veel moois. In Zweden en Noorwegen, landen waar na 1 jaar nog door 80% van de moeders borstvoeding wordt gegeven, krijgen vrouwen een verlof van acht maanden. Daardoor kunnen zij de focus leggen op hetgeen op dat moment het allerbelangrijkst is. Hier in Nederland moeten nieuwe moeders al kolvend weer aan de slag. Probeer tijdens je zwangerschap en kraamtijd dus zoveel mogelijk bewust stil te staan bij hoe bijzonder deze tijd is!
Ben jij zwanger of koester je een kinderwens en heb je belangstelling voor het bevorderen van je gezondheid, lees dan ‘Zelfherstel van binnenuit‘. Over dit boek zegt verloskundige Esther Schoffelen het volgende:
‘Echt lezen dit boek! Ook goede tips voor zwangeren. Ik ben een fan!
Dit boek geeft een hele goede weergave van hoe men de regie kan nemen over de eigen gezondheid. Het is duidelijk, verhelderend en heel goed m.b.v. wetenschappelijk onderzoek onderzocht waardoor het absoluut geen zweverig boek is maar noodzakelijke kennis voor iedereen. Omdat ik zelf werk als zorgprofessional (verloskundige) heb ik altijd al vragen gehad waarom bepaalde vrouwen probleemloos konden bevallen en waarom er vrouwen waren met veel complicaties. Uiteraard (en dat geeft Pascale duidelijk weer) heb je niet alles in de hand maar is er een heel groot gedeelte waar jezelf de regie kunt nemen. Ook het tweede gedeelte van het boek is een hele fijne samenvatting en echt helpend bij vraagstukken die iedereen wel een keer tegen gaat komen in zijn leven. De persoonlijke belevingen zijn heel boeiend om te volgen, er wordt een soort rode draad mee opgebouwd en dat maakt het een heel prettig leesbaar boek.’
Lees Interacties